György Lukács
Đerđ Lukač (mađ. György Lukács) (13. april, 1885 - 4. jun, 1971) bio je mađarski hegelijanski i marksistički filozof i literarni kritičar.
Rođen je 1885. godine u Budimpešti pod imenom Löwinger György Bernát od oca Józsefa Löwingera, bankara i majke Adele Vertajmer (Adele Wertheimer).
Dok je pohađao gimnaziju u Budimpešti, njegovo članstvo u različitim socijalističkim krugovima dovelo ga je u kontakt sa anarho-sindikalistom Erwinom Szabom, koji ga je upoznao sa delima Žorža Sorela.
Između 1904. i 1908. godine, Lukač je bio član pozorišne grupe koja je postavljala drame Henrika Ibzena, Augusta Strindberga, Gerharta Hauptmana.
Lukač je studirao u Berlinu 1906., i ponovo 1909.-1910., u Hajdelbergu 1913., gde se između ostalih sprijateljio i sa Maksom Veberom i Ernstom Blohom. Idealistički sistem kome se Lukač priklonio tada je poticao od Kantovog učenja dominantnog na nemačkim univerzitetima, ali takođe i od Platona, Hegela, Kierkegaarda, Dilteja i Dostojevskog.
Po povratku u Budimpeštu 1915. godine, Lukač je prednjačio u levičarskim krugovima, kojima su pripadali i Karl Manhajm, Bela Bartok i Bela Balaž.
Nakon Sovjetske oktobarske revolucije, Lukač se priključuje Komunističkoj Partiji Mađarske, 1918. godine. U vladi kratkovečne Mađarske Sovjetske Republike, Lukač je radio kao Narodni Komesar za Obrazovanje i Kulturu. Takođe bio je i politički komesar Mađarske Crvene Armije.
Nakon pada Mađarske Sovjetske Republike, Lukač beži u Beč. Austrijske vlasti ga hapse i prete mu izručenjem u Mađarsku, od čega ga spasava grupa pisaca na čelu sa Hajnrihom i Tomasom Manom.
Lukača su interesovale lenjinističke ideje u polju Filozofije. Njegova glavna dela iz ovog perioda su eseji sakupljeni i izdati 1923. godine pod naslovom "Istorija i Klasna Svest".
Njegove "Blumove teze" iz 1928. godine pozivaju na rušenje Hortijevog režima strategijama Narodnih Frontova iz kasnijih 1930-tih godina. Zalagao se za 'demokratsku diktaturu' proleterijata i seljaka, kao prelaznu fazu do diktature proleterijata.
Kominterna je osudila njegove strategije i on se povukao iz politike u teorijski rad.
Lukač živi u Berlinu. Od 1929. do 1933. i dolaska nacizma, pred kojim odlazi u Moskvu, gde ostaje do kraja Drugog svetskog rata.
Po završetku rata i povratku u Budimpeštu, kao član KP učestvuje u stvaranju nove vlade i biva izabran za člana Mađarske Akademije Nauka.
U vreme Mađarske Revolucije 1956. godine postao je ministar u revolucionarnoj vladi Imre Nađa koja se suprotstavila SSSR-u.
Nakon pada revolucije, sa Nađem i ostalima proteran je u Rumuniju, ali za razliku od Nađa Lukač je preživeo čistke. Lukačevi sledbenici u Mađarskoj su hapšeni i osuđivani za političke prestupe tokom '60-tih i '70-tih godina.
U Budimpeštu se vratio 1957. godine, javno se odrekavši svojih stavova iz prethodne godine.
Nova prilika za kritiku vladavine SSSR-a i Mađarske KP došla je sa protestima 1968. godine i sovjetskom okupacijom Čehoslovačke.
Lukačeva privrženost generalnim pravcima sovjetske politike, dovela je do toga da njegov rad bude etiketiran kao 'apologija staljinizma', iako je njegova kritika konstantno bila usmerena na Staljina.
Lukácsovo glavno djelo nosi naziv "Povijest i klasna svijest" (1923.) Marxova dijalektička metoda središnja je tema te zbirke rasprava, koja zato i ima odnaslov "studija o marksističkoj dijalektici". Kao i Lenjin Lukács ističe da razmatranja marksističke dijalektike treba započeti s Hegelom kao njezinim izvorištem.
Lukács priznaje Engelsu zasluge koje na tom području ima, ali mu ujedno zamjera što dijalektičku metodu proširuje i na spoznaju prirode, a izostavlja "odlučujuća određenja" dijalektike: uzajamno djelovanje subjekta i objekta, jedinstvo teorije i prakse, povijesnu izmjenu supstrata kategorija kao osnovu njihove promjene u mišljenju, određenja kojih nema u spoznaji prirode. Lukács naime odbacije dijalektiku prirode i Engelsove stavove o dijalektici prirode, jer smatra da oni vode zanemarivanju čovjeka i njegovih povijesnih teškoća.
Povijest je Lukácsu jedina prava domena dijalektike. Vranicki ocjenjuje da je Lukács otoišao predaleko kada je odbacivao dijalektiku prirode, ali da je sasvim pravilno uočio srž suvremene problematike čovjeka, proveo izvjesne analize tog kompleksnog i protivriječnog procesa koje su nadmašile sve tadašnje teorijske proizvode marksističke misli nakon Lenjina.
U Marxovim "Tezama o Feuerbachu" nalazi Lukács bitna određenja marksističke dijalektike i filozofije uopće: određenja čovjeka kao bića prakse, odnosno jedinstva teorije i prakse. "Djelovanje, praksa - koju je kao zahtjev Marx postavio na početak svojih teza o Feuerbachu - po svojoj je biti prožimanje, mijenjanje zbilje. Zbilja se međutim može shvatiti i prožeti samo kao totalitet, a za to prožimanje sposoban je samo takav subjekt koji je i sam totalitet: samo klasa može detaljno prožeti društvenu zbilju i promijeniti je u njezinu totalitetu."
Svijest proletarijata nije puka svijest, "čista" teorija. Lik te proleterske klasne svijesti jest partija, i to ne kao puki organizacijski oblik. U procesu konstituiranja proletarijata u klasu partiji pada u dio "istaknuta uloga". Ona je izvor istinske revolucionarnosti. Proletarijat može samo u borbi i činu razviti svoju klasnu svijest. Zato kada nastupi "kronična privredna kriza kapitalizma, onda sudmina revolucije ovisi o ideološkoj zrelosti proletarijata, o njegovoj klasnoj svijesti."
